ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK NEDİR? HAYATIMIZI NASIL ETKİLER?

Hayatımız boyunca karşılaştığımız zorluklar ve engeller karşısında bazen pes etmek isteyebiliriz. Bu durumu daha derinlemesine anlamamıza yardımcı olan kavramlardan biri de “öğrenilmiş çaresizlik”tir. Öğrenilmiş çaresizlik, bireyin kontrolü dışında gelişen olumsuz deneyimler sonucunda, çaba göstermenin sonuç getirmeyeceğine inanarak, pasif ve çaresiz bir tutum sergilemesi olarak tanımlanır. Bu yazıda, öğrenilmiş çaresizliğin ne olduğunu, nasıl geliştiğini ve hayatımızı nasıl etkilediğini inceleyeceğiz.

ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİĞİN TANIMI VE TARİHÇESİ

Öğrenilmiş çaresizlik kavramı, 1960’lı yıllarda Amerikalı psikolog Martin Seligman ve Steven Maier tarafından yapılan deneylerle ortaya konmuştur. Seligman ve Maier, köpekler üzerinde yaptıkları deneylerde, kaçamayacakları şoklara maruz kalan köpeklerin, daha sonra kaçabilecekleri durumlarda bile kaçmaya çalışmadıklarını gözlemlemişlerdir. Bu deneyler, bireylerin kontrol edemedikleri olumsuz durumlar karşısında çaresizlik hissi geliştirdiklerini ve bu hissin, gelecekteki davranışlarını nasıl etkilediğini göstermiştir.

ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİĞİN GELİŞİMİ

Öğrenilmiş çaresizlik, genellikle tekrar eden olumsuz deneyimlerin bir sonucu olarak gelişir. Birey, bu deneyimler sırasında çaba göstermenin faydasız olduğunu öğrenir ve bu inanç, gelecekteki durumlar karşısında da geçerliliğini korur. İşte öğrenilmiş çaresizliğin gelişim süreci:

1. Kontrol Edilemeyen Durumlar: Birey, kontrol edemediği ve olumsuz sonuçlara maruz kaldığı durumlarla karşılaşır.
2. Başarısızlık Deneyimleri: Tekrar eden başarısızlıklar ve çabaların sonuçsuz kalması, bireyin çaba göstermenin anlamsız olduğuna inanmasına neden olur.
3. Genelleme: Birey, belirli durumlar dışında da genel olarak çaresizlik hissi geliştirmeye başlar. Bu inanç, hayatın diğer alanlarına da yayılır.

ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİĞİN HAYATA ETKİLERİ

Öğrenilmiş çaresizlik, bireyin hayatında pek çok olumsuz etkiye neden olabilir. Bu etkiler, hem psikolojik hem de fiziksel sağlığı olumsuz yönde etkileyebilir.

1. Motivasyon Kaybı

Öğrenilmiş çaresizlik, bireyin motivasyonunu ciddi şekilde azaltır. Birey, çaba göstermenin faydasız olduğuna inanarak, yeni şeyler denemekten kaçınır. Bu durum, kişisel gelişimi ve başarıyı engeller.

2. Depresyon ve Anksiyete

Öğrenilmiş çaresizlik, depresyon ve anksiyete gibi ruhsal sağlık sorunlarına yol açabilir. Birey, kontrol edemediği durumlar karşısında sürekli bir umutsuzluk ve kaygı hissi yaşayabilir. Bu durum, yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürür.

3. Kendi Kendine Sabotaj

Çaresizlik hissi, bireyin potansiyelini gerçekleştirmesini engelleyebilir. Kendi yeteneklerine olan inancını kaybeden birey, başarı şansını düşük görerek, fırsatları değerlendirme konusunda tereddüt yaşayabilir. Bu da uzun vadede kişisel ve profesyonel hedeflere ulaşmayı zorlaştırır.

4. Sağlık Problemleri

Öğrenilmiş çaresizlik, stres seviyesini artırarak fiziksel sağlık sorunlarına yol açabilir. Uzun süreli stres, bağışıklık sistemi zayıflamasına, kalp hastalıklarına ve diğer sağlık problemlerine neden olabilir.